RUSYA TÜRKİYE’Yİ GÜMRÜK BİRLİĞİ’NE İSTİYOR MU?

Kazakistan’ın Almatı şehrinde haftalık olarak yayınlanan “Türkistan” gazetesinde 14 Kasım 2013’te “Ankara Gümrük Birliği’ne Katılmayı Gerçekten İstiyor Mu? Kazakistan Cumhurbaşkanın Teklifi Üçlü Gümrük Birliği’nde Görüşlerin Farklı Olduğunu Ortaya Çıkarmış Gibidir” başlıklı bir makale yer aldı.

Esengül Kafkızı tarafından kaleme alınan ve önemli gördüğümüz bu makaleyi Kazakçadan Türkçeye aynen aktarıyoruz.

Beyaz Rusya'nın başkenti Minsk şehrinde gerçekleşen Avrasya Ekonomik Yüksek Kengeşi’nin olağan toplantısında Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev Türkiye’nin birliğe alınması konusunda teklif yaptı. Nazarbayev “Dış seyahatlerimde bana: Sizler Gümrük Birliği ile eski Sovyetler Birliği’ni tekrar kurmayı mı, yoksa Rusya’nın himayesine girmeyi mi istiyorsunuz? diye çok sık soruyorlar. Belki, Türkiye gibi büyük ülkeyi birliğe alırsak böyle soruların sorulmasını önlemiş oluruz” şeklinde konuştu.

Nazarbayev’in bu sözlerinin Gümrük Birliği’ndeki meslektaşları üstünde şok etkisi yarattığı konusunda şüphe yoktur. Ancak, Rusya Devlet Başkanı Putin bu konuda doğrudan bir fikir serdetmedi, sadece Gümrük Birliği ile bir serbest ticaret anlaşması yapmaya Hindistan’ın istekli olduğunu belirtmekle yetindi.

Bu ifadelerin altında çeşitli sebepler arayan Rusya'nın basın organları da  Türkiye’nin esas amacının Gümrük Birliği’ne girmek değil, Avrupa Birliği’ne üye olmak olduğuna vurgu yaptıktan sonra Nazarbayev'in bu teklifinin Türk dünyasının en büyük ülkesinin yöneticileri için beklenmedik bir jest olduğu yorumunda bulundular. Mesela Kommersant gazetesi Türkiye Dışişleri Bakanlığındaki güvenilir kaynaklara dayanarak verdiği bilgi de “Ankara’daki resmi görevliler için bu ifade beklenmedik bir gelişme oldu” demektedir. Avrasya Ekonomi Komisyonu Başkanı Viktor Hristenko Türkiye'nin Gümrük Birliği’ne üye olma konusunda bir müracaatta bulunmadığını söyledi.

Siyasi gözlemcilere göre, Nazarbayev'in bu teklifinin altında yatan iki sebep olabilir. Birincisi Suriye konusunda Rusya ile taban tabana zıt bir politika takip eden Türkiye'yi Gümrük Birliğine üyeliğe sunmak, böylece yakın zamanlarda Rusya’nın “Suriye’nin birliğe üye olması mümkündür” şeklindeki ifadesine karşılık yapılmış bir hamledir.

Ayrıca  üye devletler gelecek sene kurulması beklenen Avrasya Ekonomik Birliği'ne sıcak bakmamaktadırlar.

Nazarbayev toplantıda ayrıca gümrük tarifeleri ile ilgili olarak da Rus meslektaşlarını eleştirdi. Gümrük Birliği’nden fayda yerine zarar gördüklerini söyleyen Nazarbayev Kazakistan ürünlerinin Rusya pazarına girmekte engellerle karşılaştığını ve gümrük tarifeleri ile ilgili olmayan zorlukların var olduğunu, ürünlerinin kalite, temizlik ve diğer kontrolleriyle ilgili taleplerin arttırıldığını, karşılıklı ticaretin gittikçe karmaşıklaştığını ifade etti.

Nazarbayev Avrasya Ekonomi Komisyonu’nun Rus üyelerini de eleştirdi. Kazakistan Cumhurbaşkanı’na göre, kanuna göre komisyon üyeleri hiçbir hükümete karşı sorumlu değildir. Ancak Avrasya Ekonomik Komisyon’unun Rus üyeleri Rusya Hükümeti’nin toplantılarına katılmakta ve özel talimatlar almaktadır” dedi. Bu sözlerden Kazakistan Cumhurbaşkanı’nın Rusya’nın siyasi nüfuzuna kolay kolay boyun eğmeyeceğini anlaşılmaktadır.

Nazarbayev’in Türkiye’nin Gümrük Birliği’ne üye olmasını teklif ederek Ermenistan’ın yakın zamanlarda Gümrük Birliği’ne üye olmak yolundaki istemine karşı tepkisini de ortaya koymakta olabilir. Avrupa Birliği yıllardır Türkiye'ye üyelik şartı olarak Ermenilere karşı yaptığı soykırımı kabul etmesini talep etmektedir. Ancak, Ermenistan bölgesel birlik için Avrupa yerine Rusya’yı tercih etme yolunu seçmektedir. Belki de bundan dolayı birkaç yıldan beri yerinde sayan Türkiye ile Avrupa Birliği arasındaki müzakereler yeniden başlayacaktır.

Gümrük Birliği konusunda beklenmedik bir çıkış yapan Kazak meslektaşının tavrına Rusya Devlet Başkanı Putin hiçbir tepki göstermedi. Ancak Rus siyasi gözlemcilerinin şimdiye kadar ortaya koydukları yorumlardan anladığımıza göre, Rusya Türk dünyasının en güçlü ülkesinin Moskova’nın siyasi projelerine dahil olmasına kesin olarak karşıdır. Rusya gazetelerin birinde “Gümrük Birliği Moskova'nın bir projesidir. Gelecekte o Avrasya Birliği'nin temeli olacaktır. Avrasya Birliği’nin kurulması fikrinin sahibi Rusya’nın bugünkü lideri Putin’dir. Birçok uzmanlar Kremlin’in bu planını eski Sovyet ülkelerinin önce ekonomik, daha sonra siyasi egemenliğini yok etmeye yönelik bir proje olarak görmektedirler” diye yazdı. Aynı gazete “Özbekistan’ın bu birlikten kendisini uzak tutmasının bir sebebi de budur” şeklinde görüş belirtildi. 2011’de Özbekistan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov Taşkent'in Gümrük Birliği’ne katılmamasının temel sebebi olarak bu birliğin gizli gündeminde ekonomik menfaatlerden ziyade, siyasi amaçların bulunduğunu söylemişti. Beyaz Rusya Cumhurbaşkanı Lukaşenko ise Gümrük Birliği’ne Ermenistan ve Türkiye'nin üye olmasının mümkün olmadığını fikrindedir.

Eğer Türkiye Gümrük Birliği’nin kapısını çalacak olurNazarbayev’in bu sözlerinin Gümrük Birliği’ndeki meslektaşları üstünde şok etkisi yarattığı konusunda şüphe yoktur. Ancak, Rusya Devlet Başkanı Putin bu konuda doğrudan bir fikir serdetmedi, sadece Gümrük Birliği ile bir serbest ticaret anlaşması yapmaya Hindistan’ın istekli olduğunu belirtmekle yetindi.

Bu ifadelerin altında çeşitli sebepler arayan Rusya'nın basın organları da Türkiye’nin esas amacının Gümrük Birliği’ne girmek değil, Avrupa Birliği’ne üye olmak olduğuna vurgu yaptıktan sonra Nazarbayev'in bu teklifinin Türk dünyasının en büyük ülkesinin yöneticileri için beklenmedik bir jest olduğu yorumunda bulundular. Mesela Kommersant gazetesi Türkiye Dışişleri Bakanlığındaki güvenilir kaynaklara dayanarak verdiği bilgi de “Ankara’daki resmi görevliler için bu ifade beklenmedik bir gelişme oldu” demektedir. Avrasya Ekonomi Komisyonu Başkanı Viktor Hristenko Türkiye'nin Gümrük Birliği’ne üye olma konusunda bir müracaatta bulunmadığını söyledi.

Siyasi gözlemcilere göre, Nazarbayev'in bu teklifinin altında yatan iki sebep olabilir. Birincisi Suriye konusunda Rusya ile taban tabana zıt bir politika takip eden Türkiye'yi Gümrük Birliğine üyeliğe sunmak, böylece yakın zamanlarda Rusya’nın “Suriye’nin birliğe üye olması mümkündür” şeklindeki ifadesine karşılık yapılmış bir hamledir.

Ayrıca üye devletler gelecek sene kurulması beklenen Avrasya Ekonomik Birliği'ne sıcak bakmamaktadırlar.

Nazarbayev toplantıda ayrıca gümrük tarifeleri ile ilgili olarak da Rus meslektaşlarını eleştirdi. Gümrük Birliği’nden fayda yerine zarar gördüklerini söyleyen Nazarbayev Kazakistan ürünlerinin Rusya pazarına girmekte engellerle karşılaştığını ve gümrük tarifeleri ile ilgili olmayan zorlukların var olduğunu, ürünlerinin kalite, temizlik ve diğer kontrolleriyle ilgili taleplerin arttırıldığını, karşılıklı ticaretin gittikçe karmaşıklaştığını ifade etti.

Nazarbayev Avrasya Ekonomi Komisyonu’nun Rus üyelerini de eleştirdi. Kazakistan Cumhurbaşkanı’na göre, kanuna göre komisyon üyeleri hiçbir hükümete karşı sorumlu değildir. Ancak Avrasya Ekonomik Komisyon’unun Rus üyeleri Rusya Hükümeti’nin toplantılarına katılmakta ve özel talimatlar almaktadır” dedi. Bu sözlerden Kazakistan Cumhurbaşkanı’nın Rusya’nın siyasi nüfuzuna kolay kolay boyun eğmeyeceğini anlaşılmaktadır.

Nazarbayev’in Türkiye’nin Gümrük Birliği’ne üye olmasını teklif ederek Ermenistan’ın yakın zamanlarda Gümrük Birliği’ne üye olmak yolundaki istemine karşı tepkisini de ortaya koymakta olabilir. Avrupa Birliği yıllardır Türkiye'ye üyelik şartı olarak Ermenilere karşı yaptığı soykırımı kabul etmesini talep etmektedir. Ancak, Ermenistan bölgesel birlik için Avrupa yerine Rusya’yı tercih etme yolunu seçmektedir. Belki de bundan dolayı birkaç yıldan beri yerinde sayan Türkiye ile Avrupa Birliği arasındaki müzakereler yeniden başlayacaktır.

Gümrük Birliği konusunda beklenmedik bir çıkış yapan Kazak meslektaşının tavrına Rusya Devlet Başkanı Putin hiçbir tepki göstermedi. Ancak Rus siyasi gözlemcilerinin şimdiye kadar ortaya koydukları yorumlardan anladığımıza göre, Rusya Türk dünyasının en güçlü ülkesinin Moskova’nın siyasi projelerine dahil olmasına kesin olarak karşıdır. Rusya gazetelerin birinde “Gümrük Birliği Moskova'nın bir projesidir. Gelecekte o Avrasya Birliği'nin temeli olacaktır. Avrasya Birliği’nin kurulması fikrinin sahibi Rusya’nın bugünkü lideri Putin’dir. Birçok uzmanlar Kremlin’in bu planını eski Sovyet ülkelerinin önce ekonomik, daha sonra siyasi egemenliğini yok etmeye yönelik bir proje olarak görmektedirler” diye yazdı. Aynı gazete “Özbekistan’ın bu birlikten kendisini uzak tutmasının bir sebebi de budur” şeklinde görüş belirtildi. 2011’de Özbekistan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov Taşkent'in Gümrük Birliği’ne katılmamasının temel sebebi olarak bu birliğin gizli gündeminde ekonomik menfaatlerden ziyade, siyasi amaçların bulunduğunu söylemişti. Beyaz Rusya Cumhurbaşkanı Lukaşenko ise Gümrük Birliği’ne Ermenistan ve Türkiye'nin üye olmasının mümkün olmadığını fikrindedir.

Eğer Türkiye Gümrük Birliği’nin kapısını çalacak olursa, bu durum Putin'in Rusya’nın eski nüfuzunu koruma ve onu tekrar eski dönemlerdeki gücüne kavuşturma gibi amaçlarını gerçekleşmesine engel olacaktır. Bunun sebeplerine bakacak olursak, öncelikle Türkiye'nin ekonomisi Rusya ekonomisinden daha ileridir. Hafif endüstrisi gelişmiştir, ayrıca Tayyip Erdoğan'ın başbakanlığı döneminde dünya krizini yara almadan atlatmıştır. Ayrıca Türkiye’nin birliğe katılması durumunda dil - kültür dengeleri değişecektir. Asırlar öncesinden günümüze değin bölgede etkili olan Rusya ve diğer Slav ülkelerin dil ve kültürleri üstünlüğünü kaybedecek ve Türkiye birlikte kendi kurallarını koymaya başlayacaktır.

Birlik içinde uluslararası belgelerin sadece Rus dilinde değil, ikinci bir dilde daha hazırlama zorunluluğu ortaya çıkacaktır.sa, bu durum Putin'in Rusya’nın eski nüfuzunu koruma ve onu tekrar eski dönemlerdeki gücüne kavuşturma gibi amaçlarını gerçekleşmesine engel olacaktır. Bunun sebeplerine bakacak olursak, öncelikle Türkiye'nin ekonomisi Rusya ekonomisinden daha ileridir. Hafif endüstrisi gelişmiştir, ayrıca Tayyip Erdoğan'ın başbakanlığı döneminde dünya krizini yara almadan atlatmıştır. Ayrıca Türkiye’nin birliğe katılması durumunda dil - kültür dengeleri değişecektir. Asırlar öncesinden günümüze değin bölgede etkili olan Rusya ve diğer Slav ülkelerin dil ve kültürleri üstünlüğünü kaybedecek ve Türkiye birlikte kendi kurallarını koymaya başlayacaktır.

Birlik içinde uluslararası belgelerin sadece Rus dilinde değil, ikinci bir dilde daha hazırlama zorunluluğu ortaya çıkacaktır.

unlara ilaveten Kazakistan’ın Türkiye ile birlikte Türk Kengeşi’ne üye olduğunu da göz ardı edilmemelidir. Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev geçen sene İstanbul’da yaptığı konuşmayı da hatırlamak lazımdır. Nazarbayev o konuşmasında Rus sömürgeciliği, Ankara’dan Altaylar kadar olan coğrafyada yaşayan 200 milyon Türk’ün birlik yapması halinde dünyada büyük bir güce dönüşebileceklerine ve Rus hegemonyası dolayısıyla milli kültür ve dilleri kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya kaldıklarına değinmişti.

Demek ki, Rusya için Türkiye'nin Gümrük Birliği’nde girmesi hiç te istenen bir durum değildir. Çünkü, Gümrük Birliği’nin amacı Rusya'nın eski Sovyet ülkelerindeki nüfuzunu güçlendirmektir. Bunu Rusya'nın siyasi gözlemcilerin kendileri de kabul etmektedir. Rusya’da yayınlanan bir makalede “Rusya’nın ekonomisi küçük ülkeler de kendi hegemonyasını sürdürmeyi amaçlar, bundan dolayı büyük ekonomilere birliğin kapısını açmak istemez” ifadelerine rastlıyoruz. Çünkü bu birlikte eşitler arasındaki ortaklık şeklinde bir anlayış henüz oluşmamıştır. Yine de, Nazarbayev’in bu toplantıdaki konuşması Kazakistan’ın Rusya’nın avucuna kolaylıkla düşmeyeceğini, hatta aksine Rusya’dan başka da destek göreceği ülkelerin var olduğunu gösterdi. Önceden belirlenen kararlara göre, Mayıs 2014’de Avrasya Ekonomik Birliği’nin kurulması gerekiyor. Birkaç ay içinde böyle bir adımın atılmasına ne Kazakistan, ne de Beyaz Rusya hazır görünmüyor.

Esengül Kafkızı, Türkistan Gazetesi (14.11.2013)

Çeviri: Prof Dr. Abdulvahap Kara